Nhiều biến chứng liên quan đến thai kỳ không được phát hiện và điều trị – WHO

Nghiên cứu mới làm sáng tỏ nguyên nhân chính gây tử vong ở bà mẹ

Theo một nghiên cứu mới được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) công bố trên Lancet, xuất huyết – chảy máu nhiều nghiêm trọng – và các rối loạn tăng huyết áp như tiền sản giật là những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở bà mẹ trên toàn cầu.

Những tình trạng này là nguyên nhân gây ra khoảng 80.000 và 50.000 ca tử vong lần lượt vào năm 2020 – năm cuối cùng có ước tính được công bố – nhấn mạnh rằng nhiều phụ nữ vẫn chưa được tiếp cận với các phương pháp điều trị cứu sống và chăm sóc hiệu quả trong và sau khi mang thai và sinh nở.

Được đăng trên tạp chí Lancet Global Health, nghiên cứu này là bản cập nhật toàn cầu đầu tiên của WHO về nguyên nhân tử vong bà mẹ kể từ khi Mục tiêu Phát triển Bền vững của Liên hợp quốc được thông qua vào năm 2015.

Ngoài việc nêu ra các nguyên nhân chính trực tiếp về sản khoa, nghiên cứu này còn cho thấy các tình trạng sức khỏe khác, bao gồm cả các bệnh truyền nhiễm và mãn tính như HIV/AIDS, sốt rét, thiếu máu và tiểu đường, là nguyên nhân gây ra gần 1/4 (23%) tỷ lệ tử vong liên quan đến mang thai và sinh nở.

Những tình trạng này thường không được phát hiện hoặc không được điều trị cho đến khi xảy ra các biến chứng lớn, làm trầm trọng thêm nguy cơ và gây phức tạp cho việc mang thai của hàng triệu phụ nữ trên khắp thế giới.

Tiến sĩ Pascale Allotey, Giám đốc Nghiên cứu và Sức khỏe Sinh sản và Tình dục của WHO cũng như Chương trình Đặc biệt của Liên hợp quốc về Sinh sản Con người (HRP), cho biết: “Hiểu được lý do tại sao phụ nữ mang thai và các bà mẹ tử vong là rất quan trọng để giải quyết cuộc khủng hoảng tử vong mẹ kéo dài trên thế giới và đảm bảo phụ nữ có cơ hội sống sót tốt nhất khi sinh con”. “Đây cũng là một vấn đề công bằng lớn trên toàn cầu – phụ nữ ở khắp mọi nơi cần được chăm sóc sức khỏe chất lượng cao, dựa trên bằng chứng trước, trong và sau khi sinh, cũng như những nỗ lực ngăn ngừa và điều trị các tình trạng tiềm ẩn khác gây nguy hiểm cho sức khỏe của họ.”

Vào năm 2020, ước tính có tổng cộng 287.000 ca tử vong bà mẹ – tương đương với cứ hai-phút lại có một ca tử vong.

Nghiên cứu mới này của WHO báo cáo rằng xuất huyết – chủ yếu xảy ra trong hoặc sau khi sinh con – là nguyên nhân gây ra gần một phần ba (27%) tỷ lệ tử vong ở bà mẹ, trong đó tiền sản giật và các rối loạn tăng huyết áp khác góp phần thêm 16%.

Tiền sản giật là một tình trạng nghiêm trọng đặc trưng bởi huyết áp cao có thể dẫn đến xuất huyết, đột quỵ, suy nội tạng và co giật nếu không được điều trị hoặc điều trị quá muộn.

Các nguyên nhân trực tiếp khác bao gồm: nhiễm trùng huyết và nhiễm trùng; tắc mạch phổi; các biến chứng do phá thai tự nhiên và gây ra – bao gồm sẩy thai, mang thai ngoài tử cung và các vấn đề liên quan đến phá thai không an toàn – và các biến chứng và chấn thương do gây mê xảy ra trong khi sinh con.

Các phát hiện này nhấn mạnh sự cần thiết phải tăng cường các khía cạnh chính của chăm sóc thai sản, bao gồm các dịch vụ tiền sản nhằm phát hiện rủi ro sớm trong thai kỳ và ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng; sản khoa cứu sống có thể xử lý các trường hợp khẩn cấp quan trọng liên quan đến sinh nở như xuất huyết hoặc tắc mạch và chăm sóc sau sinh. Hầu hết các trường hợp tử vong mẹ xảy ra trong hoặc ngay sau khi sinh con, khiến đây là giai đoạn quan trọng để cứu sống. Tuy nhiên, khoảng 1/3 phụ nữ – chủ yếu ở các nước thu nhập thấp – vẫn không được kiểm tra sau sinh cần thiết trong những ngày đầu tiên sau khi sinh.   Ở cấp độ dân số, các biện pháp can thiệp phòng ngừa rộng hơn có thể giúp giảm tỷ lệ mắc các tình trạng sức khỏe tiềm ẩn – như các bệnh không lây nhiễm và suy dinh dưỡng – làm tăng rủi ro cho phụ nữ.

Tiến sĩ Jenny Cresswell, Nhà khoa học tại WHO và là tác giả của bài báo, cho biết: “Thường không chỉ một mà nhiều yếu tố liên quan đến nhau góp phần khiến phụ nữ tử vong trong hoặc sau khi mang thai – ví dụ như tiền sản giật có thể làm tăng đáng kể khả năng xuất huyết cũng như các biến chứng khác có thể xảy ra ngay cả sau khi sinh con”. “Một cách tiếp cận toàn diện hơn đối với sức khỏe bà mẹ đã được chứng minh là mang lại cho phụ nữ cơ hội tốt nhất để mang thai và sinh con khỏe mạnh cũng như tận hưởng chất lượng cuộc sống lâu dài sau khi sinh – hệ thống y tế cần có khả năng hỗ trợ họ trong các giai đoạn khác nhau của cuộc đời.”

Nghiên cứu này dựa trên dữ liệu quốc gia được báo cáo cho WHO, cũng như các nghiên cứu được bình duyệt. Vì một số nguyên nhân, dữ liệu vẫn còn hạn chế. Đặc biệt, các tác giả kêu gọi cung cấp thêm dữ liệu về tình trạng tự tử của bà mẹ, hiện chỉ có ở 12 quốc gia. Ngoài ra, hầu hết các quốc gia không báo cáo về trường hợp tử vong mẹ muộn (xảy ra vào năm sau khi sinh con), mặc dù một số tình trạng bệnh lý có thể dẫn đến những rủi ro kéo dài hơn nhiều so với bản thân ca sinh nở. Sau khi sinh con, nhiều phụ nữ gặp khó khăn trong việc tiếp cận dịch vụ chăm sóc theo dõi, bao gồm cả hỗ trợ về sức khỏe tâm thần.

WHO nỗ lực tăng cường khả năng tiếp cận các dịch vụ chất lượng cao, tôn trọng trong suốt quá trình mang thai, sinh con và chăm sóc sau sinh thông qua nghiên cứu và hướng dẫn dựa trên bằng chứng. Vào năm 2024, WHO và các đối tác đã đưa ra Lộ trình toàn cầu về Băng huyết sau sinh, trong đó nêu ra những ưu tiên chính để giải quyết nguyên nhân chính gây tử vong ở bà mẹ này.

Cùng năm đó, 194 quốc gia của Hội đồng Y tế Thế giới đã thông qua Nghị quyết cam kết tăng cường chất lượng chăm sóc trước, trong và sau khi sinh con. Để thúc đẩy hành động, Ngày Sức khỏe Thế giới 2025 – đánh dấu 5 năm kể từ thời hạn thực hiện các Mục tiêu Phát triển Bền vững – sẽ tập trung vào sức khỏe bà mẹ và trẻ sơ sinh. Chiến dịch sẽ kêu gọi tăng cường nỗ lực để đảm bảo tiếp cận dịch vụ chăm sóc chất lượng cao, đã được chứng minh cho phụ nữ và trẻ sơ sinh, đặc biệt là ở các nước nghèo nhất và các khu vực khủng hoảng nơi phần lớn các trường hợp tử vong xảy ra. Ngoài sự sống còn, chiến dịch cũng sẽ thể hiện nhu cầu quan tâm rộng rãi hơn đến sức khỏe của phụ nữ, bao gồm cả việc chăm sóc và hỗ trợ sau sinh.

Nghiên cứu, Nguyên nhân tử vong bà mẹ toàn cầu và khu vực 2009-2020: phân tích hệ thống của WHO, cập nhật phân tích trước đó được thực hiện vào năm 2014 trong giai đoạn 2003-2009. Xuất huyết cũng là nguyên nhân gây ra tỷ lệ tử vong lớn nhất trong phân tích trước đó (27%). Xem Nghiên cứu có tại đây: https://www.thelancet.com/journals/langlo/article/PIIS2214-109X(24)00560-6/fulltext

Bản tóm dịch tiếng Việt có tại đây